عزت نفس چیست؟ راه های افزایش عزت نفس

عزت نفس یا به عبارتی حرمت نفس مفهومی بسیار پیچیده‌تر از اعتماد به نفس دارد. عزت نفس به انگلیسی “Self Esteem”  است و یکی از مهم‌ترین خصوصیات فردی افراد محسوب می‌شود. درک تفاوت بین عزت نفس و اعتماد به نفس نقش تاثیرگذاری روی شکل‌گیری شخصیت هر فرد دارد. افزایش دادن عزت نفس یک پروسه است که توسط هر شخص و به تنهایی انجام می‌شود. درواقع حرمت نفس یکی از عوامل مهم برای داشتن رضایت از خودمان است. داشتن این ویژگی باعث می‌شود شما به این باور برسید که می‌توانید خودتان را در جایگاه موفقی ببینید و از بابت آن خوشحال باشید.

چند ویژگی که نشان می‌دهد شخصی از عزت نفس پایینی برخوردار است شامل این موارد می‌باشد: وقتی که احساس دوست داشتنی بودن نسبت به خودتان ندارید یا حس می‌کنید کسی شما را دوست ندارد، خودتان را زیاده از حد با دیگران مقایسه می‌کنید و نسبت به گفتار و رفتارشان حساسیت بالایی دارید. هرچند که داشتن حرمت نفس نمی‌تواند تمام مشکلات را حل کند اما می‌توان آن را ریشه خیلی از مشکلات دانست.

تفاوت عزت نفس و اعتماد به نفس چیست؟

اعتماد به نفس را می‌توان یکی از عوامل و عناصر مهم سازنده عزت نفس شمرد. پس به‌نوعی می‌توان گفت که این دو مکمل هم هستند. اعتماد به نفس در دو حالت می‌تواند باعث افزایش عزت نفس نیز بشود.

• اگر داشتن اعتماد به نفس برای شما با احساس ارزشمند بودن و شایستگی همراه باشد پس می‌توان گفت که شما عزت نفس بالا و سالمی دارید.
• درصورتی که اعتماد به نفس شما در زمینه ارزش فردی مقایسه و سنجیده شود، اعتماد به نفستان منجر به افزایش عزت نفس می‌شود. مثلا اگر شما برقرار کردن ارتباط با دیگران را یک توانمندی با ارزش بدانید، در این صورت افزایش اعتماد به نفس‌تان در برقرار کردن ارتباط با دیگران باعث بالا رفتن و افزایش عزت نفس در شما می‌شود.

نکته‌ای که وجود دارد این است که اگر شما به توانمندی‌هایی که دارید باور کامل داشته باشید اما باز هم احساس ارزشمند بودن نکنید؛ پس توانایی‌ها و مهارت‌هایتان را در راه دفاع از ارزش‌های خودتان به‌کار می‌گیرید. در نتیجه استفاده کردن از توانمندی‌ها در مسیر رشد و پیشرفتتان عملا بدون استفاده باقی می‌ماند. به بیان دیگر می‌توان متوجه شد که عزت نفس در تمام ابعاد ذهنی و واقعی زندگی وجود دارد.  چون‌که عزت نفس پایه تمامی احساسات قدرت‌مند شما هست که تفکر منطقی، نوع احساسات و طرز رفتار شما را تعیین می‌کند.

عزت نفس را می‌توان به معنای ارزیابی احساس ارزشمندی و توانایی‌های فردی دانست که از تجربه‌های سازنده و مثبت زندگی سرچشمه می‌گیرند. اگر شما از عزت نفس بالایی برخوردار باشید رفتار و ویژگی‌های مثبتی مثل توجه به انتقادهای سازنده، دوست داشتن و پذیرفتن خود، اجتناب کردن از کارهای خطرناک مثل استفاده از مواد مخدر و الکل، انعطاف‌پذیری بالا، دوری از رفتارهای خطرناک و احترام قائل شدن برای خود و دیگران را از خودتان بروز می‌دهید.

در مقابل حرمت نفس، اعتماد به نفس وجود دارد که به معنای باور داشتن به توانایی‌های فردی در یک گزینه به‌خصوص است و نتیجه آن، انجام دادن موفقیت آمیز یک کار یا عملکرد موفق در مواجهه با یک چالش خاص است که برایتان درست می‌شود. گفتیم که شما در صورت داشتن عزت نفس چه رفتارهایی را در خود بروز می‌دهید. در اعتماد به نفس هم دقیقا به همین شکل است. برای مثال شما هنگامی که از اعتماد به نفس کافی برخوردار باشید، خصوصیاتی مثل مسئولیت‌پذیری و قبول فرصت‌های جدید و هم‌چنین پذیرفتن و مواجه شدن با چالش‌های‌های زندگی را از خود نشان می‌دهید.

تفاوت عزت نفس و خودشیفتگی

بین خودشیفتگی و عزت نفس یک رابطه معکوس وجود دارد. رابطه معکوس این‌طور است که هرچقدر که عزت نفس بالاتر برود، خودشیفتگی کمتر می‌شود. بسیاری از افراد این دو اصل را با هم اشتباه می‌گیرند. همین موضوع باعث به وجود آوردن مشکلات زیادی در جامعه شده است به طوری که افراد به خیال این که عزت نفس بالایی دارند، خودشیفتگی را از خود نشان داده اند. برخلاف خودشیفتگی؛ عزت نفس باعث ابراز عشق و توجه سالم به اطرافیان می‌شود ولی خودشیفتگی یک عیب است که از روی ترس اتفاق میفتد.

درواقع خودشیفتگی پایین‌ترین درجه عشق است که ما را تنها روی خودمان متمرکز کرده و نسبت به دیگران یک دید مغرورانه می‌دهد. به زبان ساده خودشیفتگی به ما می‌گوید که ما از دیگران برتر وبالاتر هستیم و همه به جز خودمان در درجه دوم قرار دارند. بنابراین ما توهم این را می‌گیریم که همه باید درمقابل ما سر تعظیم فرود بیاورند و مشغول تعریف و تمجید ما شوند. مشکل خودشیفتگی از بچگی شروع می‌شود و معمولا در کودکانی دیده می‌شود که تربیت سالمی نداشته‌اند و اغلب مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اند.

این دسته افراد به خاطر چیزی که دوست داشتند باشند ولی نتوانستند بشوند یا تحسین نشده‌اند، یک خودشیفته باقی می‌مانند. اما کسانی که عزت نفس دارند قطعا تربیت سالمی داشته‌اند، بابت خود واقعی‌شان تشویق شده‌اند و مسئولیت‌پذیرهستند. این افراد برای خود و دیگران ارزش قائلند و نسبت به دیگران حس تکبر و حسادت ندارند. افراد خودشیفته برای پیشرفت خود دیگران را زیر پا می‌گذارند اما کسی که عزت نفس دارد برای کار گروهی ارزش می‌گذارد. در جامعه‌ای که افراد در ترس و عدم امنیت با ارزش‌های مبنی بر خودشیفتگی یا تفکر تافته جدا بافته بودن بزرگ می‌شوند، خودشیفتگی به وفور دیده می‌شود. پس جامعه هم در تعیین میزان خودشیفتگی افراد یا عزت نفسشان تاثیرگذار است.

دلایل کم بودن عزت نفس چیست؟

دلایل کم بودن حرمت نفس بسیار زیاد است. با ما همراه باشید تا چند نمونه از آن را با هم بررسی کنیم و مثال بزنیم. اگر شما هم جزو افرادی هستید که توسط دبیر یا اشخاص مهم زندگی، تحقیر شده اند کافی است که حس ارزشمندی یا دگر ارزشمندی را تا حد بسیار زیادی از دست بدهید. اگر ما در محیطی زندگی کرده باشیم که همواه در حال قضاوت شدن واقع شویم یا همیشه با دیگران نقد و مقایسه شویم، قطعا عزت نفسمان کاهش پیدا می‌کند. گاهی اوقات ممکن است که ما حتی احساس کنیم که نقش مهمی در این دنیا نداریم و درواقع ارزش ما زیاد نیست. تمام این‌ها دلایلی برای پایین بودن عزت نفس است.

عوارض کمبود عزت نفس چیست؟

یکی از عواملی که باعث می‌شود انگیزه ما برای محافظت و افزایش عزت نفس بیشتر شود، آشنایی با عوارض کمبود آن است. کمبود حرمت نفس در صورتی که درمان یا جبران نشود، می‌تواند باعث بروز افسردگی و اتفاقات ناخوشایند در زندگی بشود. چند عوارض کمبود عزت نفس شامل موارد زیر است:

• کمبود حرمت نفس باعث می‌شود که دائم خود را مقایسه کنیم

“به جای این‌که خود را با دیگران مقایسه کنید، امروزتان را با گذشته خود مقایسه کنید”. قطعا همه یک‌بار این جمله را شنیده‌اند. تکرار کردن این توصیه در حد شعار دادن اصلا کار سختی نیست. اما آیا می‌توانید کسانی را هم پیدا کنید که واقعا به این گفته عمل کرده باشند؟ من که بعید می‌دانم!

برای این‌که شخصی به این مرتبه برسد باید ویژگی‌های زیادی را در خودش جمع‌آوری کند که مهم‌ترین آن “عزت نفس” است. اشخاصی که عزت نفس پایینی دارند، معمولا روشی جز مقایسه کردن برای فهمیدن جایگاه خود بلد نیستند. این افراد حتی آن‌قدری برای خود احترام نمی‌گذارند که جایگاه گذشته‌شان را به عنوان یک معیار ارزیابی با زمان حالشان درنظر بگیرند.

• اعتماد به نفس پایین

قبلا هم گفتیم که مفهوم حرمت نفس و اعتماد به نفس یکی نیستند اما نمی‌توان قطعا هم گفت که این دو تعریف، معقوله‌های جدایی هستند. درواقع این دو اصل از یکدیگر تاثیر می‌پذیرند. بعضی وقت‌ها حس می‌کنید که در کارهای مهمی مثل کار گروهی یا سخنرانی اعتماد به نفس کافی ندارید. اما دقیق‌تر که بررسی می‌کنید می‌بینید که در اصل شما عزت نفس ندارید. شما در هنگام مواجه با چنین موقعیت‌هایی معمولا به خود دیکته می‌کنید که دیگران چرا باید به من گوش دهند یا بقیه می‌خواهند از دست من راحت شوند و از این قبیل گفته‌هایی که از عزت نفس پایین نشات می‌گیرد.

• دوری کردن از شرایط پرمخاطره تا حد امکان

این‌که برای موقعیت شغلی بهتر ریسک کنیم یا خودمان را به خطر بیندازیم کاملا از هم متفاوت هستند. مورد دوم عاقلانه به‌نظر نمی‌رسد اما در مورد اولی می‌توان گفت که پذیرش هرچندوقت یک‌بار موقعیت‌های پرخطر می‌تواند حتی برای افزایش اعتماد به نفس مفید باشد. اغلب افراد با این تفکر که شکست نخوردن و بدست آوردن موفقیت‌های پی‌درپی، اعتماد به نفسشان زیاد می‌شود؛ از بلندپروازی و برداشتن قدم‌های بزرگ دست می‌کشند تا جایگاه فعلی که دارند حفظ شود.

اما درواقع این رویکرد کاملا برعکس چیزی است که بقیه فکر می‌کنند. وقتی که از برداشتن قدم‌های بزرگ پشیمان شویم درحقیقت می‌گوییم که ما توانایی مقابله و کنار آمدن با موقعیت‌های سخت را نداریم. اما غافل از این‌که اعتماد به نفس عمیق زمانی بدست می‌آید که باور کنیم حتی اگر شکست خوردیم بازهم می‌توانیم اوضاع را در دست بگیریم و کنترل کنیم.

• داشتن احساسات منفی

عزت نفس ارتباط نزدیکی با خلق و خو دارد. پس طبیعی است که وقتی عزت نفسمان کم شود، احساسات منفی زیادی را تجربه کنیم. نشانه‌هایی مثل شرم، ترس، غم، عصبانیت، افسردگی و حتی استرس؛ از اثرات کمبود شدید عزت نفس است. هر انسانی در زندگی خود حوادث تلخی داشته و احساسات بد و منفی را تجربه کرده است. ولی افرادی که حرمت نفس ضعیفی دارند، خیلی درگیر این احساسات منفی می‌شوند و با آن کلنجار می‌روند. وقتی که این احساسات منفی ادامه‌دار شوند، فرد؛ تصویر منفی که از خودش در ذهنش ساخته است را مرتبا تقویت می‌کند. این رفتارها درنهایت منجر به سوق دادن فرد به سمت یک سراشیبی اخلاقیات می‌شود که در شخص به‌صورت رفتارهای غیر مولد و خود تخریب‌کن بروز داده می‌شود.

• احساس درماندگی و ناکارآمد بودن

متاسفانه این مورد هم جزو مواردی است که در زندگی این افراد وجود دارد. افرادی که عزت نفس پایینی دارند، خود را همیشه یک انسان درمانده و قربانی می‌دانند و قادر نیستند با جهان پیرامون و مشکلاتشان کنار بیایند. افراد این‌چنینی همواره منتظر یک ناجی برای کمک به خودشان هستند. از اثرات دیگر کمبود عزت نفس در زندگی این افراد این است که به‌راحتی به دیگران اعتماد می‌کنند و در مقابله با مشکلات زندگی همیشه کم‌کاری می‌کنند.

راه‌های افزایش عزت نفس

الان به نظر می‌رسد که به خوبی با معنای عزت نفس آشنا شده‌اید و توانسته‌اید به یک درک درست و کامل از این خصوصیت برسید. با متوجه شدن این موضوع شما قادر خواهید بود که خودتان را بهبود ببخشید و شخصیتتان را قدرت‌مند و متعادل بار بیاورید. چندین راه برای افزایش عزت نفس وجود دارد که در ادامه همه را به‌طور کامل توضیح می‌دهیم:

• نکات مثبت دیگران را بازگو کنید

همیشه سعی کنیم برخی از نکات مثبتی که در وجود دیگران هست را پیدا کنیم، به ذهن بسپریم و آن را بازگو کنیم. درواقع بازگو کردن نکات مثبت دیگران یکی از اجزای مهم “خود ارزشمندی” و هم‌چنین” دیگر ارزشمندی” را در رفتارمان بروز می‌دهد.

• انتقادهای دیگران را مدیریت کنید

امروزه دیگر همه می‌دانند که انتقادات، بشرطی که واقعا سازنده باشند خیلی خوب هستند. اما برخی از انتقادات نه تنها جنبه سازندگی ندارند بلکه بسیار مخرب هم هستند. زیاده‌روی در انتقاد نشان‌دهنده این است که ما در خود به‌قدر کافی احساس ارزشمندی نداریم و سعی می‌کنیم که مدام دیگران را به باد انتقادهای الکی بگیریم و تخریب کنیم که خودمان آرام شویم. علت دیگر این است که ما در دیگران آن حس ارزشمندی را نمی‌یابیم. هردوی این موارد از عدم عزت نفس شکل می‌گیرد.

• دیگران را قضاوت نکنید

قضاوت کردن یک عمل ناپسند است که البته این صفت در افرادی که عزت نفس پایینی دارد به کرات مشاهده می‌شود. هرچقدر که افراد دیگران را راحت‌تر قضاوت کنند و قضاوتشان را به زبان بیاورند از عزت نفس پایین‌تری برخوردار هستند.

• برای خودتان هدف تعیین کنید

هرچقدر که تعداد موفقیت‌هایی که کسب می‌کنید بیشتر باشد، به همان اندازه نیز درمورد خودتان حس بهتری خواهید داشت. هدف تعیین کردن برای ردیابی و شکار موفقیت‌ها بسیار کارساز است. درواقع شما با هدف‌گذاری کردن سعی می‌کنید که احساس شایستگی را در درونتان رشد و پرورش دهید و از حس شایستگی به غرور و درنهایت به حس ارزشمندی دست پیدا کنید. از این به بعد از هر فرصتی برای بکار گرفتن استراتژی‌های هدف‌گزاری با آغوشی باز استقبال کنید!

• درمورد خودتان افکار مثبت داشته باشید

در این جهان هیچ‌کسی به‌غیر از خودتان نمی‌تواند نظرتان را درمورد خودتان عوض کند! به بیان دیگر هیچ‌کسی نمی‌تواند عزت نفس به روح و جسمتان تزریق کند. درواقع این شما هستید که با فکر کردن به مسائل مثبت و چیزهای خوبی که در زندگی شما هستند، عزت نفس را به وجود می‌آورید. البته این‌کار هم یک شبه امکان‌پذیر نیست و قدم قدم اتفاق میفتد. خود را به تفکر مثبت عادت دهید و ذهنتان را تمرین دهید که به سمت مثبت‌ها سوق پیدا کند. راه شناختن و از بین بردن الگوهای “خود ویران‌گر” را بشناسید. مشوق خود شوید به خودتان انگیزه بدهید.

• کمال‌گرا نباشید

کمال‌گرا بودن یکی از مشکلاتی است که افراد مبتلا به آن به سختی از پا درمی‌آیند. این‌که ما بخواهیم همه چیز کامل و بی عیب و نقص باشد یک امر کاملا اجتناب ناپذیر است و هرگز به واقعیت نمی‌پیوندد.

• به ارزش‌هایتان وفادار بمانید

هنگامی که رفتارها و همین‌طور ارزش‌های شخصی‌تان با همدیگر در یک راستا قرار داشته باشند، عزت نفس شما رشد و نمو می‌کند. اگر در موقعیت‌های خاصی قرار گرفتید که مجبور شدید به شرایط موجود، ناخواسته تن بدهید؛ تا جایی که امکان دارد تلاشتان را بکنید که رفتاری که از خود نشان می‌دهید مطابق با ارزش‌هایتان باشد. با صداقت و درست‌کاری به دنبال اهدافتان بروید و به هیچ عنوان اجازه ندهید که عزت نفستان با تقلب و ریاکاری خراب شود.

• یاد بگیرید که شما هرگز انسان کاملی نیستید

همه ما انسان‌ها اشتباه می‌کنیم و این اصلا چیز بدی نیست. سعی کنید زیاد به خودتان سخت نگیرید. البته اشتباه کردن تا جایی اشتباه نیست که از آن‌ها درس بگیریم و برایمان به تجربه تبدیل شود، نه این‌که آن‌ها را به حال خودشان رها کنیم. درواقع معیارها و ارزش‌های شخصی شما چیزهایی هستند که باید همیشه به آن‌ها وفادار بمانید.

چند نکته کوچک و کاربردی که در افزایش عزت نفس کمک کننده است

پیش‌تر درمورد راهکارهای افزایش عزت نفس صحبت کرده بودیم. اما در اینجا قصد داریم چند نکته کوچک را یادآور شویم و به‌صورت خیلی خلاصه آن‌ها را برای آگاهی بیشتر شما در این مطلب بگنجانیم.

• حداقل 30 دقیقه در روز را فقط به خودتان اختصاص دهید و فعالیت‌هایی که دوست دارید را در این تایم انجام دهید.
• 10 نقطه قوت و 10 نقطه ضعفتان را یادداشت کنید تا یک دید صادقانه و واقع بینانه از خود داشته باشید.
• خودتان را پذیرا باشید و همان‌گونه که هستید خود را دوست بدارید. به خودتان احترام بگذارید و رفتار مهربانانه‌ای با خود داشته باشید. نکات مثبتتان را به خودتان بگویید و احساس ارزشمند بودن را در خود تقویت کنید.
• هرگز حتی به شوخی هم خود را تحقیر و تمسخر نکنید.
• مسئولیت‌ها و کارهای جدید را تجربه کنید. می‌توانید برای انجام بعضی کارها حتی داوطلب هم بشوید. اگر هم در انجامش موفق عمل نکردید بیانش کنید و درمورد علل عدم موفقیتتان با بقیه صحبت کنید.
• حس گناهکار بودن و این که باعث آزرده شدن دیگران شده‌اید را در خود تقویت نکنید.
• ورزش کنید، به بیرون بروید و تحرک داشته باشید. هنگامی که ورزش می‌کنید هورمون اندروفین یا همان شادی در شما تقویت می‌شود که با افزایش عزت نفستان نیز همراه است
• جسور و قاطع باشید. به نظرات بقیه احترام بگذارید و انتظار داشته باشید که آن‌ها هم متقابلا همین رفتار را با شما داشته باشند. اگر نمی‌دانید از کجا و چطور شروع کنید پیشنهاد می‌کنیم به رفتار افراد قاطع نگاه کنید و به ذهن بسپرید.

سخن پایانی

عزت نفس یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیتی است که جزو ارکان مهم آن نیز محسوب می‌شود. افرادی که از عزت نفس پایینی برخوردار هستند تلاش می‌کنند که هر لحظه از زندگی‌شان را صرف شکل دادن باورهای خیالی و غلط درمورد خودشان بکنند. اما با آگاهی از نقاط قوت و ویژگی‌های مثبت خودمان می‌توانیم آن‌ها را تقویت کنیم و نقاط ضعفمان را کمتر کنیم و درنهایت از بین ببریم.

بیشتر بخوانید: شما می‌توانید برای مطالعه بیشتر در خصوص مهارت فردی، از صفحه‌ی خلاصه کتاب‌های مهارت فردی ما دیدن فرمایید.

انتقادهای کوبنده و غیرمنطقی از خودمان فقط باعث می‌شود که از هدفمان فاصله بگیریم و با تمرکز روی سختی‌ها و مشکلات نتوانیم دسترسی راحت‌تری به راه‌حل‌ها داشته باشیم. دیگر وقت آن رسیده که افکارتان را تغییر دهید و به فکر عوض کردن افکار منفی باشید. زیرا همین افکار منفی باعث عدم احساس ارزشمندی و مشکلاتی که توضیح دادیم می‌شود. پس قدرت ارزشمندی را دست کم نگیرید و با انجام دادن تمرین‌های گفته شده به‌صورت روزانه، زندگی خود را به مرور بهتر و بهتر کنید.